Δύο βιβλία για την κρίση

Πηγή: http://lesxianagnosis.blogspot.com/

Παρότι η αγορά βιβλίου, στην Ελλάδα και διεθνώς, δοκιμάζεται σκληρά από την οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων, το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό δοκίμιο φαίνεται να διαφεύγουν του κανόνα, καταγράφοντας το αυξημένο ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για τα μεγάλα, ανοιχτά προβλήματα του καιρού μας. Ιδιαίτερα τα βιβλία που αναφέρονται στην υπό εξέλιξη κρίση και τις επιπτώσεις της καταγράφουν αξιόλογες πωλήσεις, γεγονός που ενθαρρύνει τους εκδοτικούς οίκους σε ανάλογα εγχειρήματα.
Δύο από τα τις τελευταίες εκδόσεις αυτού του είδους είδαν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο». Πρόκειται για το δοκίμιο του Μαρκ Ρος «Η Τράπεζα: Πως η Goldman Sachs κυβερνά τον κόσμο», σε μετάφραση Αριστέας Κομνηνέλλη (352 σελ., 16.60Ε) και για το έργο του Αλέν Τουρέν «Μετά την κρίση: Από την κυριαρχία των αγορών στην αναγέννηση της κοινωνίας», σε μετάφραση Μαρίας Μαλαφέκα (248 σελ, 13,30Ε). Πολύ διαφορετικά στην οπτική και το ύφος τους- το πρώτο διαβάζεται απνευστί σαν αστυνομικό μυθιστόρημα, ενώ το δεύτερο αποπνέει τη σοβαρότητα της επιστημονικής ανάλυσης- θίγουν, καθένα με τον τρόπο του, σημαντικά ερωτήματα που σχετίζονται με την τρέχουσα κρίση που αναστατώνει τη ζωή μας, όπως υποδηλώνει και η μεγάλη απήχηση που είχαν στο ευρωπαϊκό, αναγνωστικό κοινό.
"Η Τράπεζα"
Ο Μαρκ Ρος είναι Γάλλος δημοσιογράφος, γεννημένος στις Βρυξέλλες, επί 20 χρόνια ανταποκριτής της Le Monde στη χρηματιστική καρδιά της Ευρώπης, το Σίτι του Λονδίνου. Το τελευταίο του πόνημα, το οποίο απέσπασε το γαλλικό βραβείο οικονομικού βιβλίου το 2010, εστιάζει στη διαβόητη τράπεζα επενδύσεων Goldman Sachs, πολύ γνωστή στην Ελλάδα λόγω του ρόλου που έπαιξε στο επίμαχο δάνειο, επί κυβέρνησης Σημίτη, το οποίο επέτρεψε στη χώρα μας να ενταχθεί στην ΟΝΕ συγκαλύπτοντας (με το αζημίωτο για την πολυεθνική τράπεζα) το μέγεθος του χρέους. Το τελευταίο διάστημα, ο τραπεζικός κολοσσός, που ατενίζει, από τον ουρανοξύστη του, στη Δυτική Λεωφόρο του Μανχάταν, τις πεδιάδες της παγκόσμιας οικονομίας, έχει γίνει αλεξικέραυνο επικρίσεων σε πολλές χώρες του κόσμου, λόγω του ρόλου που παίζει σε επιθετικές εξαγορές στρατηγικής σημασίας εθνικών επιχειρήσεων από το πολυεθνικό κεφάλαιο (όπως, για παράδειγμα, στην εξαγορά της ευρωπαϊκής χαλυβουργίας Arcelor από τον όμιλο Mittal).
Με τη ζωντανή, δημοσιογραφική γραφή του, ο Ρος μας μεταφέρει στην «άγρια», μετεμφυλιακή Αμερική του 1869, όπου δύο Γερμανοί μετανάστες, ο Σαμουήλ Ζακς και ο Μάρκο Γκόλντμαν ιδρύουν μια τράπεζα, η οποία επρόκειτο να επιβιώσει, παρά τη ρετσινιά της «γερμανοφιλίας» της, δύο παγκοσμίων πολέμων και να γιγαντωθεί στις δύο ιστορικές κρίσεις του 1929 και του 2007, επιβεβαιώνοντας τη ρήση του Τζον Κένεντι ότι «κάθε κρίση είναι ευκαιρία για καινούργιες κατακτήσεις». Μέσα από την ιστορία της εταιρείας, ο συγγραφέας μας προσφέρει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τη μετεξέλιξη του παγκόσμιου καπιταλισμού από την εποχή της βιομηχανικής ανάπτυξης και του κοινωνικού συμβολαίου στην καινούργια φάση της αχαλίνωτης χρηματιστικής κερδοσκοπίας, με την ολέθρια εναλλαγή ανάμεσα σε φούσκες και κραχ. Το σημείο θέασης που επέλεξε ο Ρος είναι όντως προνομιακό, καθώς ο τραπεζιτικός κολοσσός έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στο κραχ της ψηφιακής οικονομίας, το 2000, στη φούσκα της αμερικανικής αγοράς ακινήτων και στην κρίση χρέους πολλών χωρών, από την οποία αποκόμισε τεράστια κέρδη τζογάροντας πάνω στη χρεωκοπία τους.
Το βιβλίο του Ρος μας αποκαλύπτει τα μυστικά ενός ολόκληρου κόσμου, όπου πρωταγωνιστούν οι κοντοκουρεμένοι και φρεσκοξυρισμένοι σαραντάρηδες με τα σκούρα, αυστηρά κοστούμια, τα άσπρα πουκάμισα και τις άχρωμες γραβάτες, που κάνουν έρωτα δίπλα στο Blackberry και περιουσίες δίπλα σε οικονομικά πτώματα επιχειρήσεων και κρατών. Είναι αυτοί οι γιάπηδες- «αξιωματικοί» της Goldman Sachs, οι κατά Ρος «οικονομικοί δολοφόνοι», που παίρνουν τη θέση των πρακτόρων της CIA επί εποχής Μοσαντέκ, Σουκάρνο και Αλιέντε, εξασφαλίζοντας με «ειρηνικά» μέσα το ίδιο αποτέλεσμα με εκείνο που εξασφάλιζαν χθες οι ερπύστριες των τεθωρακισμένων και τα βασανιστήρια των ασφαλιτών- τη χαλιναγώγηση και τη λεηλασία ολόκληρων εθνών.
"Μετά την κρίση"
Ο Αλέν Τουρέν δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Από τους πιο γνωστούς εν ζωή κοινωνιολόγους, κέρδισε διεθνή φήμη ήδη το 1971 με το βιβλίο του «Η μεταβιομηχανική κοινωνία», που καθιέρωσε και τον αντίστοιχο όρο, ενώ τα επόμενα χρόνια ίδρυσε το πρώτο mainstream κέντρο παρακολούθησης και μελέτης των κοινωνικών κινημάτων, δίνοντας έμφαση στη Νέα Αριστερά του Μάη του ’68, στα κινήματα της Λατινικής Αμερικής και στην πολωνική «Αλληλεγγύη».
Το τελευταίο βιβλίο του Γάλλου διανοητή (πρωτότυπη έκδοση από τον οίκο Seuil, 2010) αντιμετωπίζει την κρίση όχι ως στενά οικονομικό, αλλά ως ευρύτερο κοινωνικό συμβάν, όχι ως απλό μηχανισμό αναδιανομής πλούτου, αλλά ως πραγματικό εργαστήριο αλλαγής της όλης κοινωνικής δομής. Προεκτείνοντας παλιότερες αναλύσεις του, ο Τουρέν υποστηρίζει ότι η «κρίση του αιώνα» ωθεί στα άκρα τη διάλυση του μοντέλου κοινωνικής ολοκλήρωσης που είχε διαμορφώσει η εποχή του βιομηχανικού, εθνοκεντρικού καπιταλισμού, προς όφελος της πλήρους εξατομίκευσης των οικονομικών «συντελεστών», στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Ακολουθώντας τη γραμμή ανάλυσης του Πολάνι, υποστηρίζει ότι η χρηματοποίηση του καπιταλισμού οδηγεί στην ολοένα και μεγαλύτερη απόσπαση της οικονομίας από την κοινωνία, θέτοντας σε κρίση όλες τις παραδοσιακές συλλογικότητες, ιδιαίτερα δε (αλλά όχι μόνο) τις δύο κυριότερες μορφές οργάνωσης και εκπροσώπησης των εργαζόμενων τάξεων, το κόμμα και το συνδικάτο. Από εδώ και ο αμφιλεγόμενος αφορισμός του συγγραφέα «Η κοινωνία δεν υπάρχει πια».
Μακράν του να υιοθετεί μια αντικαπιταλιστική και πολύ περισσότερο μαρξιστική οπτική, ο Τουρέν προσπαθεί, πάντως, να κρατήσει μια κριτική ματιά απέναντι στον νέο «Μεγάλο Μετασχηματισμό» της εποχής μας, σημειώνοντας ότι η αυξανόμενη ανασφάλεια, που αναβλύζει από όλους τους πόρους της καθημερινότητας, διευκολύνει την επιβολή αυταρχικών λύσεων. Κατ’ αυτό τον τρόπο θίγει ένα από τα μείζονα ερωτήματα που θέτει η υπό εξέλιξη κρίση, κατά πόσο δηλαδή η διά βίου λιτότητα και αποδόμηση του κοινωνικού κράτους είναι, τελικά, συμβατή με τη διατήρηση της αστικής δημοκρατίας, στη μορφή που γνωρίσαμε.
Κατά τον Γάλλο κοινωνιολόγο, η κρίση θέτει όλα τα έθνη ενώπιον του ιστορικού διλήμματος: Καταστροφή ή Αναμόρφωση. Ως καταστροφή εννοείται ο αυξανόμενος κοινωνικός αποκλεισμός ολοένα και μεγαλύτερων μερίδων του πληθυσμού, νέες μορφές τυραννίας και παλινδρόμηση σε «πολιτιστικούς πολέμους» με άξονα τη φυλή, το έθνος και τη θρησκεία. Λιγότερο σαφές είναι σε τι συνίσταται η κοινωνική «αναμόρφωση» και από ποιους θα έρθει, αφού ο συγγραφέας μόλις μας έχει παρουσιάσει ως τελεσίδικο τον «θάνατο της κοινωνίας» και των συλλογικοτήτων. Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου του πλανώνται κάποιες αόριστες ιδέες περί κινημάτων «δικαιωμάτων» στη θέση της παραδοσιακής πάλης των τάξεων, ωστόσο τα ερωτήματα μένουν ανοιχτά, περιμένοντας την απάντησή τους όχι τόσο από το «γκρίζο δέντρο της θεωρίας», όσο από το «πράσινο δέντρο της ζωής» (Χέγκελ).